Obowiązek przygotowania pracy dyplomowej na studiach nie jest nowym pomysłem. Rozmaite formy sprawdzania stopnia przygotowania człowieka do podejmowania pracy obowiązywały w każdym okresie dziejów , od kiedy istnieją studia. Dlatego podstawowe wymogi, które musi spełniać praca dyplomowa w wyższej uczelni kształtowały się w ciągu dziejów świata. Są opisane w licznych opracowaniach i zazwyczaj mają charakter uniwersalny, ponadczasowy. Nie powinno się ich zmieniać ani ograniczyć, gdyż opierają się na wielu wiekach doświadczenia.
Praca dyplomowa obrazuje przede wszystkim wyniki pracy jej autora, promotora i jakości warunków studiowania w uczelni.
Pozytywna ocena pracy dyplomowej wymaga spełnienia „tylko” trzech warunków:
- ma mieć charakter naukowy (uporządkowanej, bogatej i aktualnej wiedzy na dany temat),
- ma być opracowaniem samodzielnym i twórczym (w którym opisane są także własne oceny dotyczące analizowanego tematu),
- ma dotyczyć konkretnego tematu z praktyki lub teorii.
Te trzy warunki są prezentowane w licznych publikacjach krajowych. Opisał je między innymi S. Rudniański w publikacji z 1950 r. (11), i W. Okoń w 1971 r. (8). Są także przedmiotem licznych publikacji zagranicznych.
Studentów najbardziej zadziwia warunek pierwszy – praca dyplomowa ma mieć charakter naukowy. Dlatego ten warunek wymaga komentarza w pierwszej kolejności. Drugi i trzeci warunek są opisane w dalszych rozdziałach.
Trzeba odpowiedzieć na pytania, które stawiają studenci: „na czym polega naukowość pracy dyplomowej?”, „dlaczego trzeba pisać pracę naukową, jeśli nie planuję kariery naukowca?”, Jak można uczynić pracę dyplomową pracą naukową, jeśli nie prowadzi się badań laboratoryjnych?”, „pracę dyplomową pisze się w sposób indywidualny, a prace naukowe realizuje się w zespołach, więc w jaki sposób można pracę dyplomową uczynić naukową?”. Te pytania wymagają objaśnienia czym jest nauka.
Słowo nauka definiuje się w sposób zróżnicowany. Należy ono do tych słów, których nie potrafimy ująć w jednoznacznej definicji. Ten fakt poznajemy, gdy analizujemy definicje słowa nauka w różnych słownikach. W każdym słowniku znajdujemy inne ujęcie. Można więc przytoczyć wiele różnych sformułowań. Jednakże różnice dotyczą wyłącznie szczegółów. We wszystkich bowiem słownikowych definicjach znajduje się jedno kluczowe zdanie – nauka: to uporządkowana wiedza. Dlatego wystarczy przytoczyć trzy definicje zaczerpnięte z najbardziej popularnych słowników języka polskiego, aby wyjaśnić treść słowa nauka:
- Nauką nazywa się uporządkowane informacje z jakiejś dziedziny wiedzy.
- Nauką nazywa się zbiór uporządkowanej i starannie zapisanej wiedzy ludzkiej na dany
- Nauką jest wiedza, którą człowiek pozyskuje w czasie uczenia się dla wykorzystania w praktyce.
W pierwszej definicji nauką nazywa się uporządkowane informacje z konkretnej dziedziny wiedzy (np. z zarządzania ekonomii, prawa pracy, psychologii dziecka itp.).
W drugiej definicji nauką nazywa się uporządkowaną wiedzę o danym temacie (np. o cenach, płacach, bezrobociu, PKB itp.).
W definicji trzeciej naukę definiuje się jako wiedzę użyteczną w praktyce. A zatem w każdej wyszczególnionej definicji nauką nazywa się usystematyzowaną wiedzę, która może dotyczyć albo jednego, konkretnego tematu, albo określonej dziedziny rzeczywistości, albo przydatną dla praktyki. Dla ustalenia charakteru naukowego pracy licencjackiej użyteczne są dwie definicje – druga i trzecia. Pierwsza druga jest przydatna do pracy magisterskiej.
Wyszczególnione słownikowe definicje słowa nauka wskazują, na czym polega charakter naukowy prac dyplomowych. Praca dyplomowa ma obrazować uporządkowaną wiedzę o wybranym temacie lub o konkretnej dziedzinie wiedzy lub użyteczną dla pracy w gospodarce.
W publikacjach i w mediach koncentruje się uwagę na nauce jako „wielkiej nauce”. Dlatego w potocznej opinii ludzie kojarzą słowo nauka z wielkimi odkryciami, z przełomami historycznymi, ze sławą odkrywców, z Nagrodami Nobla itp. „Wielka nauka” wymaga laboratoriów, narzędzi, wysokich nakładów inwestycyjnych, licznych zespołów itp. Prawdą jest, że ta „wielka nauka” jest bardzo cenna, jeśli tworzy wiedzę o szerokim zakresie zastosowania i wpływa bezpośrednio na życie i pracę ludzi i krajów.
Prawdą jest także i to, że „mała nauka”, czyli praca dyplomowa też tworzy naukę, jeśli jest prawidłowo wykonana. Praca licencjacka zawiera wiedzę obiektywną o opisanym temacie albo zawiera zasady, jak postępować w konkretnej sytuacji praktyki zawodowej. Praca magisterska w oparciu o wiedzę teoretyczną zobowiązuje dyplomanta do przedstawienia pomysłów, jak zmieniać poznane przez niego fakty dla poprawy stanu rzeczy.
Uprawia się wielką i małą naukę. Obie formy są bardzo potrzebne, mają się uzupełniać, inspirować, dopełniać. Wielka nauka w dziedzinie ekonomii i zarządzania w dwudziestym wieku kojarzy się z takimi nazwiskami Polaków jak: Edward Taylor, Eugeniusz Kwiatkowski, Michał Kalecki, Karol Adamiecki, Jan Zieleniewski, Leszek Balcerowicz i inni. Oni tworzyli przełomy w życiu gospodarczym naszego kraju. Ekonomię i zarządzanie w skali światowej kształtowali Adam Smith, Milton Friedman, John Keynes, Peter Drucker, Paul Samuelson i inni.
Zastosowania odkryć wielkiej nauki wymagają obecności małej nauki. Tę obecność wielkiej nauki dostrzegamy w studenckich pracach dyplomowych, które przygotowują absolwentów do pracy zarobkowej, by czynić ją użyteczną dla konsumentów, opłacalną dla przedsiębiorców i pracujących oraz wzbogacającą życie indywidualnych osób tworzących wspólnoty lokalne i tworzącą podstawy funkcjonowania państwa.
A zatem pierwszy warunek stawiany pracy dyplomowej – „ma mieć charakter naukowy” – oznacza, że ma ona zawierać logicznie uporządkowaną i komunikatywnie opisaną wiedzę o temacie. Student gromadzi tę wiedzę studiując ze zrozumieniem wiele źródeł informacji. Znajduje ją w podręcznikach i na zajęciach dydaktycznych, we własnym doświadczeniu, w praktyce życia gospodarczego, w mediach, w czasopismach fachowych, w monografiach, w Internecie. Gdy zebrane informacje zrozumie, gdy je odpowiednimi metodami opracuje, gdy wyciągnie własne wnioski z wykonanej analizy i je logicznie opisze, nadaje swej wiedzy charakter naukowy. Odkrywa coś, czego przedtem nie wiedział. W tym odkryciu jest poznanie tego, co nowe, co dotychczas nie było mu znane. Tego rodzaju odkrycia to twórcze doświadczenia. Uszczęśliwiają one autora i motywują go do posługiwania się tymi metodami, których się nauczył w toku realizacji tematu pracy dyplomowej.